Fototerapija

Šta je fototerapija i kako se deli

Primena svetlosne energije u medicini se naziva fototerapija. Svetlost zauzima dijapazon elektromagnetnog zračenja između mikrotalasa i rendgeskih zraka.

Fototerapija se deli na:

• terapiju infracrvenim zracima
• terapiju ultravioletnim zracima
• terapiju laserom male snage

U fototerapiju spadaju i helioterapija, terapija polazrizovanim svetlom, hromoterapija, terapija vidljivom svetlošću i polihromatskim svetlosnim diodama male snage.

Fototerapija: Infracrveno zračenje

Infracrveno zračenje obuhvata deo elektromagnetnog spektra većih talasnih dužina (780 nm do 1mm) od vidljivog spektra. Njegovo osnovon delovanje je toplotno. Veštački izvori mogu biti sijalice 770-1500 nm ili lampe 1500-12500 nm. Prodornost zavisi od talasne dužine i iznosi 1-2 cm. Dozira se do prijatnog osecaja toplote podešavanjem rastojanja izvora i ugla zračenja.

Fiziološki efekti podrazumevaju ubraznje metaboličkih reakcija, vazodilataciju, povećanje vaskularizacije. Ovi efekti imaju pozitivan uticaj na oporavak hroničnih zapaljenskih stanja. Sa druge strane vazodilatacija izazvana toplotnim efektom doprinosi povećanom krvarenju i pospešuje stvaranje edema, zbog čega je primena infracrvenog zračenja kontraindikovana u akutnim zapaljenskim stanjima.

Toplotni efekat povećava elastičnost kolagena, smanjuje ukočenost zglobova, deluje analgetski i smanjuje mišićni spazam. Ova dejstva omogućavaju široku primenu u rehabilitaciji različitih stanja. Tako se koristi kao uvodna procedura pre istezanja i vežbi za povećanje obima pokreta, kako bi se postiga maksimalni terapijski efekat.

Indikacije:

• lečenje hroničnih procesa
• mišićni spazam
• smanjenje bola različite etiologije
• smanjenje ukočenosti zglobova i kontraktura
• degenrativna i zapaljenska oboljenja zglobova

Kontraindikacije:

• akutne povrede i zapaljenja
• poremećaj koagulacije ili krvarenja
• oštećenja cirkulacije
• oštećenje senzibiliteta (periferne neuropatije)
• nesposobnost komunikacije ili reagovanja na bol (afazija ili demencija) jer to prestavlja rizik od nastanka opekotina
• malignitet
• ožiljno tkivo
• dekompenzovana srčana isuficijencija
• loša termoregulacija
• fotodermatoza

Fototerapija: Ultravioletno zračenje

Ultravioletno zračenje je visoko energetsko zračenje iz dela elektromagnetnog spektra od 10nm do 380nm, odnosno izmedju vidljive svetlosti i X zraka. Veštački izbori su živine lampe i luoroescentne lampe. Prodiru do 1mm dubine.

Nakon apsorcije energije fotona dolazi do fotofizičkih i fotohemijskih reakcija u tkivu, koje imaju za poosledicu iniciranje mnogobrojnih procesa. Fiziološki efekti ovih procesa ispoljavaju se kao:

• upalna reakcija
• analgezija
• transformacija vitamina D u D1 oblik.
• promena imunološke aktivnosti
• baktericidno delovanje
• povoljni efekti kod psorijaze i drugih kožnih oboljenja nepoznatog mehanizma delovanja uz fotosenzibilizator (PUVA) ili kombinacija UVA ili UVB.

Kontraindikacije:

• fototoksični solarni dermatitis
• fotoalergijske reakcije
• solarna elastoza i keratoza, karcinom kože
• fotokeratitis, katarakta.

Doziranje se vrši pažljivo i individualno, postupkom koji se nzaiva određivanje biodoze ili minimalneeritemne doze (MED). Doze mogu biti:

• subdermne (MED1)
• eritemne (1-5 MED)
• hipereritemne (preko 5 MED)

Primenjuje se uz obavezne mere zaštite.

Indikacije:

• rahitis
• usporeno zarastanje rana i kalusa
• osteomijelitis
• bolna stanja u reumatologiji i neurologiji
• kožna oboljenja (psorijaza, alopecija, akne,...)
• hiperbilirubinemija kod dece.

Kontraidnikacije:

• malignitet ili kožni malignitet u porodici
• hemoragijski sindrom
• sistemski Lupus Eritematozus (SLE)
• fotodermatoze
• imunosupresija
• uremični i hepatični sindrom
• hipertireoidizam
• katarakta
• neurovegetativna distonija

Fototerapija: Laser male snage

Laser je akronim od Light Ampified by Stimulated Emmision of Radiation. Stimulisana emisija zračenja postoji u prirodi i naziva se fotoluminiscencija, gde se dejstvom UV, a ređe vidljive svetlosti javlja sekundarna emisija svetlosti.

Laserska svetlost je stimulisana emisija elektromagnetnog zračenja iz spektra nejonizujućeg zračenja, talasne dužine 1nm-1mm (UV, vidljivi i IC). U terapijske svrhe se najčešće se koriste diodni laseri talasne dužine od 660do 904nm.

Laserski zrak u zavisnosti od talasne dužine može da se odbije od tkiva, raseje, prođe kroz tkivo bez značajnijeg gubitka energije i apsorbuje se u tkivu. Apsorpcija svetlosti dovodi do promene promene energetskog stanja tkiva. Jonizacija se ne dešava.

Laseri male snage dovode do određenih bioloških efekata bez morfološke i termičke promene obasjanih tkiva. Biološki efekti se zanivaju na apsorciji fotona od strane glavnih enzimskih sistema (fotoakceptora). Značajni klinički efekti koji su zabeleženi su analgezija, antiedematozni efekat, antiinflamatorni efekat i regenerativni efekat. Mehanizam je složen i nedovoljno ispitan.

• Analgetski efekat dovodi se u vezu sa izmenama u nadražljivosti neuralnih tkiva. Analgetskom dejstvu doprinose antiedematozni -antiinflamatorni i efekat poboljšanja cirkulacije koji redukju osnovno oštećenje.
• Stimulativni efekat je utvrđen pri svakom korišćenju skoro svih poznatih talasnih dužina lasera male snage, čija je primena pokazala pozitivan uticaj na regeneraciju kože, kosti, perifernih nerava, kao i mišićnih vlakana.
• Antiinflamatorni-antiedematozni efekat je potvrđen smanjenjem kliničkih znakova upale uz smanjenje vrednosti proteina akutne faze, kao sniženjem nivoa cirkulišićih imunih kompleksa i proinflamatornih citokina.

Način primene

Izbor talasne dužine zavisi od dubine patološkog procesa - za dublje promene koriste se laseri talasne dužine od 780 nm do 904 nm.

Najčešće se koristi tehniha direktnog kontaktaaplikatora sa tkivom, a može se upotrebiti sa male udaljenosti od površine. Aplikator se postavlja najbliže mestu patološke promene ili na refleksogenim tačkama. Tokom aplikacije sprovode se mere zaštite očiju pacijenta i terapeuta.

Indikacije;

• reumatološki sindromi
• ortopedski sindromi
• sporstka medicina
• ginekologija
• dermatovenerologija
• hirurgija
• stanja u kojima dominira bol, inflamacija, i otežana reparacija tkiva.

Kontraindikacije:

• trudnoća
• područje oko očiju
• region štitne žlezde
• region tumora
• krvarenje.

Nikola Spasojević, student Medicinskog fakulteta u Beogradu