Blokatori beta adrenergičkih receptora

Blokatori beta adrenergičkih receptora ili beta blokatori su grupa lekova koja deluje antagonistički na beta adrenergičke receptore. Najvažniji efekti su im na kardiovaskularnom sistemu i glatkim mišićima bronhija.Oni blokiraju dejstvo adrenalina i noradrenalina na beta adrenergičke receptore u telu (prvenstveno u srcu, perifernim krvnim sudovima, bronhijima, pankreasu i jetri).

Koriste se kod velikog broja bolesti - aritmija, angine pectoris, kongestivne insuficijencije srca, hipertenzije, za prevenciju infarkta srca. Osim toga koriste se i za lečenje glaukoma, napetosti, variksa jednjaka, alkoholizma, za prevenciju migrene, u lečenju tireotoksikoze i dr. Zbog toga se smatraju jednom od najznačajnijih grupa lekova.

Postoje tri tipa beta adrenergičkih receptora: beta-1 receptori koji se nalaze uglavnom u srcu, beta-2 receptori koji su smešteni po celom telu ali uglavnom u plućima, mišićima i arteriolama. Beta-3 receptori manje su istraženi, ali zna se da imaju ulogu u metabolizmu masti. Aktivacija beta-1 receptora adrenalinom pojačava brzinu rada srca i krvni pritisak pa srce troši više kiseonika. Lekovi koji blokiraju ove receptore, imaju suprotni efekat – oni usporavaju brzinu rada srca i snižavaju krvni pritisak pa se koriste u stanjima kada do srca ne može doći dovoljno kiseonika. Beta-2 receptori nalaze se krvnim sudovima prugastih mišića, bronhijalnih mišića, glatkih mišića digestivnih organa, mateice, u jetri. Aktivacijom tih receptora dolazi do širenja krvnih sudova u skeletnim mišićima, širenja bronhija, opuštanja materice, i digestivnih organa, razgradnje glikogena u jetri i otpuštanja glukoze u krv iz jetre. S druge strane blokadom beta-2 receptora dolazi do suprotnih efekatau spomenutim organima.

Beta blokatore razlikujemo prema tome blokiraju li beta-1 ili beta-2 receptore. Ukoliko blokiraju i jednu i drugu grupu receptora tada ih nazivamo neselektivni beta blokatori. Takvi blokatori imaju posebno širok spektar delovanja na brojne organe i organske sisteme, ali često i brojne neželjene nuspojave. Selektivni beta blokatori blokiraju samo beta-1 receptore, ali ukoliko se uzimaju u velikim dozama tada će blokirati i druge beta receptore.

Posebna grupa beta blokatora jesu beta blokatori koji su u isto vreme i alfa blokatori. To su labetalol i karvedilol. Oni su vrlo zgodni za brzo postizanje kontrole krvnog pritiska jer dodatna blokada alfa-receptora sprečava karakteristični početni porast krvnog pritiska koji nastupa ukoliko se blokiraju samo beta-1 blokatori.

Posle dugotrajnog lečenja beta blokatorima kao odgovor na blokadu simpatičkog sistema dolazi do povećanja broja beta receptora. Zbog toga nagli prestanak uzimanja beta blokatora može izazvati tzv. "rebound effect", rizik od napada angine pectoris ili čak i infarkta srca.

Nuspojave beta blokatora jesu bronhospazam, smanjena srčana kontraktilnost, bradikardija, hipotonična kardiovaskularna disregulacija, poremećaji cirkulacije krvi, pojačana hipoglikemija u pacijenata s juvenilnim dijabetesom melitusom.

Propranolol je neselektivni inhibitor beta-adrenergičkih receptora. Njegov je najznačajniji efekat je zaštita srca od prekomernog simpatičkog uzbuđenja ili cirkulišućih kateholamina psihičkog ili fizičkog porekla. Propranolol snižava srčanu frekvencu i snagu srčane kontrakcije. Zato smanjuje udarni i minutni volumen i potrebu srčanog mišića za kiseonikom. Takođe deluje i lokalno anestetski.

Koristi se u lečenju angine pectoris, aritmija, hipertenzije, hipertrofične opstruktivne kardiomiopatije, feohromocitoma.

Najčešće moguće nuspojave jesu bradikardija, srčana dekompenzacija, atrioventrikularni blok, hipotenzija, Raynaudov fenomen i parestezije; bronhospazam i pogoršanje ventilacionih funkcija; sklonost hipoglikemiji, pogotovo kod lečenja dijabetesa, mučnina, povraćanje, opstipacija; mentalna depresija, nesanica, pospanost, halucinacije, umor, purpura i eritem. Propranolol je poznat po tome što može proći krvno moždanu barijeru i ući u mozak gde uzrokuje nuspojave kao što su depresija i noćne more.

Sotalol je neselektivni beta-blokator koji ujedno produžava trajanje akcionog potencijala blokirajući repolarizaciono ulaženje kalijumovih jona u ćelije srčanog mišića.
Sotalol se koristi u lečenju tahikardija AV čvora, supraventrikularnih tahikardija u sklopu WPW sindroma, paroksizmalnih fibrilacija atrijuma, teških simptomatskih, malignih i nemalignih tahikardijskih ventrikularnih poremećaja srčanog ritma, hipertenzije i koronarne srčane bolesti udružene sa gore navedenim poremećajima srčanog ritma. Moguće nuspojave jesu umor, vrtoglavica, slabost, glavobolja, parestezije i osećaj hladnoće u ekstremitetima.

Atenolol je najvažniji i najpropisivaniji beta blokator. On selektivno blokira beta-1 adrenergičke receptore. Atenolol smanjuje, kako tokom mirovanja tako i tokom napora, frekvenciju srčanog rada, udarni volumen, sistolni i dijastolni krvni pritisak i potrebu miokarda za kiseonikom čime omogućava mnogo veći srčani rad. Ali on smanjuje i snagu srčanog mišića što je neželjeni efekat u pacijenata koji pate od kongestivne insuficijencije srca.

Atenolol se najviše koristi u lečenju hipertenzije, a i za dugotrajno lečenje angine pectoris i u lečenju tahiaritmija.

Moguće nuspojave su bradikardija, kongestivna insuficijencija srca i hladnoća ekstremiteta, ortostatska hipotenzija, aritmije, bronhospazam, može doći do smanjenja seksualne sposobnosti, pospanosti, problema sa spavanjem, umora ili slabosti, nervoze i nazalne kongestije. Od nuspojava u digestivno sistemu mogu se pojaviti opstipacija, proliv, mučnina, povraćanje.

Karvedilol je uz labetalol jedini posebni beta blokator koji ujedno ima svojstva vazodilatatora - on se veže za alfa-1 receptore i blokira ih što uzrokuje širenje krvnih sudova. Osim toga karvedilol je i moćan antioksidana, tj. neutralizator reaktivnih slobodnih radikala i antiproliferativni agens.

Karvedilol smanjuje periferni vaskularni otpor putem vazodilatacije i blokade renin-angiotenzin-aldosteronskog sistema (zbog beta blokade).

U pacijenata sa povišenim krvnim pritiskom smanjuje krvni pritiskom, a brzina rada srca je smanjena. Protok krvi kroz bubrege i bubrežna funkcija je očuvana. S obzirom da je očuvan i protok krvi kroz ekstremitete, pojava hladnih ekstremiteta koja se često viđa kod primene ostalih beta blokatora, kod upotrebe karvedilola se retko viđa.

Zato se karvedilol koristi za lečenje hipertenzije, sam ili u kombinaciji sa drugim antihipertenzivnim lekovima, posebno diureticima tipa tiazida, a i u lečenju hronične stabilne angine pectoris, ishemiji srčanog mišića, nestabilnoj angini i ishemičnoj disfunkciji leve komore. Karvedilol se primenjuje i za lečenje kongestivne insuficijencije srca jer dovodi do smanjenja smrtnosti i potrebe za hospitalizacijom, poboljšanja stanja i usporavanja progresije bolesti. Može se koristiti kao dodatak standardnoj terapiji, ali i u bolesnika koji ne podnose ACE inhibitor, odnosno u bolesnika koji nisu na terapiji digitalisom, hidralazinom ili nitratom.

Moguće nuspojave su poremećaji vida, glavobolje i zamor, bradikardija, posturalna hipotenzija, hipotenzija, edem, mučnina, proliv, povraćanje, trombocitopenija, hiperglikemija, povećanje telesne mase i hiperholesterolemija, astma i dispneja u bolesnika sa predispozicijom, bol u ekstremitetima, smanjena lakrimacija.