DEXA, DXA dijagnostika

Denzitrometrija je neinvazivna rentgenska procedura kojom se uz pomoć X zračenja, ultrazvuka, foto-energije i drugih izvora energije  određuje postojanje promena na koštanom tkivu. DEXA ili DXA je akronim od Dual-energy X-ray absorptiometry (dvoenergetska rendgenska denzitrometrija) i prestavlja jednu od savremenih metoda denzitometrije koja koristi veoma male doze jonizujućeg zračenja (X-zraci) za dobijanje slika iz unutrašnjosti tela (najčešće lumbalni delovi kičme i kukovi, mada nekada može biti pregledano i celo telo).

DEXA je brza i bezbolna procedura. Rutinska evaluacija se vrši na svake dve godine da bi se zapazile uočljivije promene u mineralnoj gustini kostiju (smanjenje ili povećanje) mali broj pacijenata koji su na visokoj steoridnoj terapiji treba da se podvrgavaju ovom pregledu na svakih 6 meseci.

Zbog čega se DEXA koristi u dijagnostici?

DEXA se najviše koristi za dijagnostiku osteoporoze, oboljenje koje najviše pogađa žene u menopauzi, mada se može javiti i kod muškaraca ili dece (rahitis). Osteoporoza  podrazumeva postepen gubitak koštane mase, kao i promene same strukture kosti, zbog čega kosti postaju tanje, krhkije i  podložnije prelomima. DEXA je takodje pogodna za praćenje efekata lečenja osteoporoze i drugih stanja koja izazivaju gubitak koštane mase. Uz pomoć ove metode može se proceniti individualni rizik za nastanak preloma.

Merenje gustine kostiju se preporučuje:

• Ženama koje su ušle u menopauzu i ne koriste estrogen
• Onima koji imaju u ličnoj ili porodičnoj anamnezi prelom kuka
• Pušači
• Visoke, mršave žene u menopauzi
• Muškarci sa postojećom kliničkom slikom koja je povezana sa gubitkom koštane mase, kao što su reumatoidni artritis, hronične bubrežne ili honične bolesti jetre
• Osobe koje korist medikamente koji su poznati po tome što dovode do gubitka koštane mase, kao što je Prednizon, barbiturati, neki antikonvulzivi, ili visoke doze tiroidne supstitucione terapije.
• Oni koji imaju tip 1 dijabetesa melitusa, bolesti bubrega, bolesti jetre, ili porodičnu istoriju osteoporoze.
• Osobe sa hipretireodizmom
• Osobe sa hiperpartireodizmom
• Osobe koje su imali prelome
• Osobe koje već imaju razvijene znake osteoporoze
• Osobe koje su izgubile preko 2,5 cm visine
• Osobe koje imaju uporan bol u ledjima
• Osobe koje su dobile prelom nakon manje traume

Evo kako da se pripremite za pregled

Obavestiti lekara koji obavlja pregled na ispitivanja barijumom  ili nekim drugim kontrastnim sredstvima za CT ili radioskopiju. Žene bi trebalo da obaveste lekare ukoliko su trudne, jer je trudnoća kontraindikacija za ovu vrstu pregleda.Na dan pregleda pacijent bi trebalo da jede normalno. Ne bi trebalo uzimati kalcijumove suplemente najmanje 24h pre pregleda. Trebalo bi nostiti komotnu i komfornu odeću, izbegavati odeću sa rajfešlusima, kaiševima ili metalnim dugmićima ili bilo koji metalnim objektima koji se nalaze u regiji koja se snima (nakit, pirsinzi, ključevi) jer se mogu pojaviti na slici.

DEXA aparati

Postoje 2 osnovna tipa DEXA aparata : centralni i preriferni aparati.

Većina DEXA aparata koji se koriste u medicinskim ustanovama su centralnog tipa , i njima se meri gustina kostiju u kukovima i lumbalnoj kičmi. Ovi aparati imaju veliki ravni sto, i "ruku" koja je suspendovana iznad stola.

Periferni aparati mere gustinu u području zgloba ručja, peti, ili prstima. Ovi aparati su dosta manji u odnosu na centralne, izgledaju kao pokretna kutija sa prostorom za deo tela na kom se ispitivanja vrše.

DEXA aparat radi ovako

Aparat šalje tanak nevidljiv zrak niske doze X-zraka sa dva različita energetska vrha kroz kosti koje se ispituju. Jedan energetski vrh je apsorbovan od strane mekih tkiva, a drugi od strane kostiju. Onda se količina zračenja koje je apsorbovano od srane mekih tkiva oduzme od ukupne količine emotovanog zračenja i na taj način se dobija pacijentova mineralna gustina kostiju. DEXA mašine koriste postebne softvere koji izvršavaju računanje i prikazivanje merenja gustine na kompjuterskom ekranu.

Kako izgleda pregled?

Kod centralnog DEXA pregleda tokom kog se meri gustina u kukovima i lumbalnoj kičmi pacijent leži na stolu aparata. Generator X-zraka se nalazi ispod pacijenta, a detektor iznad.

Da bi se pregledala kičma, pacijentove noge su oslonjene na posebnu kutiju da bi se izravnale karlica i lumbalni deo kičme,a da bi se snimmili kukovi stopala pacijenta se stavljaju u poseban podupirač koji rotira kuk ka unutra, u oba slučaja detektor sporo prelazi preko snimane regije i stvara slike na ekranu kompjutera. Neophodno je ležati veoma mirno i u određenim trenucima se od pacijenta može tražiti da ne diše nekoliko sekundi da bi se smanjila mogućnost za pravljene zamućene slike.

Periferno testiranje je jednostavnije. Prst, šaka, nadlaktica ili stopalo se postavlja u mali aparat koji meri gustinu kostiju kroz nekoliko minuta.

Tumačenje DEXA rezultata (T-skor i Z-skor)

Rezultati pregleda se mogu videti u 2 osnovna oblika:

T-skor je broj koji pokazuje količinu kosti koju ima pacijent u odnosu sa mladom odraslom osobom istog pola sa kosti na vrhincu svog razvoja. Skor -1 i iznad se smatraju normalnim. Skor izmedju -1,1 i -2,4 se klasifikuje kao osteopenija. Skor ispod -2,5 se definiše kao osteoporoza. T-skor se koristi za procenu rizika od nastanka fraktura kao i za donošenje odluke o lečenju.

Z-skor je borj koji pokazuje količinu kosti koju osoba ima u odnosu na ljude u grupi istih godina i pola u kojoj se nalazi pacijent. Ukoliko je skor neobično visok ili nizak, to može indikovati potrebu za dalja medicinska ispitivanja.

Ograničenja DEXA pregleda

• Ne može predvideti prelom kosti kod bolesnika, ali može pomoći u proceni rizika za nastanak preloma, kao i pomoći u proceni lečenja
• Ograničena je primena metode kao kod pacijenata sa deformitetima kičme ili prethodno izvršenim operacijama na kičmenom stubu. Postojanje vertebralne kompresivne frakture ili osteoartritisa može smetati dobijanju preciznih rezultata, u takvim slučajevima CT je korisniji.
• Centralni DEXA aparati su senzitivniji i precizniji u odnosu na periferne ali su takodje veoma skupi
• Kontrole bi treblo da se obave u istoj instituciji i na istoj mašini . merenja gustine kostiju koje su nastale na različitoj DEXA opremi ne mogu se direktno uporedjivati.

Za Stetoskop.info Nikola Spasojević